Sprawiedliwość jako zasada współżycia między ludźmi [ słowo na niedzielę ]

„Sprawiedliwość jest cnotą moralną, która polega na stałej i trwałej woli oddawania Bogu i bliźniemu tego, co im się należy. Sprawiedliwość w stosunku do Boga nazywana jest „cnotą religijności”. W stosunku do ludzi uzdalnia ona do poszanowania praw każdego i do wprowadzenia w stosunkach ludzkich harmonii, która sprzyja bezstronności względem osób i dobra wspólnego. Człowiek sprawiedliwy, często wspominany w Piśmie świętym, wyróżnia się stałą uczciwością swoich myśli i prawością swojego postępowania w stosunku do bliźniego”. (KKK 1807)

Ze słowem „sprawiedliwość” kojarzy się przede wszystkim pewien porządek prawny: sędzia czyni zadość sprawiedliwości, sprawiając tym samym, że zostaje przywrócony szacunek dla prawa. Pojęcie moralne sprawiedliwości jest znacznie szersze: sprawiedliwość polega na tym, że oddaje się każdemu to, co mu się należy, nawet, gdy ta należność nie jest dokładnie określona przez prawo. W prawie naturalnym obowiązek przestrzegania sprawiedliwości sprowadza się ostatecznie do tego, by była zachowana równość przy wszystkich zmianach i podziałach.

W świetle Biblii sprawiedliwość stanowi jeden z podstawowych przymiotów Boga oraz pozostaje ideałem dla człowieka. Formuła „oddania każdemu tego, co mu się słusznie należy” nie wyczerpuje całej treści hebrajskiego słowa sedaqa. Wszyscy autorzy biblijni są mocno przekonani, że Bóg jest sprawiedliwy i zawsze postępuje zgodnie ze sprawiedliwością. Przejawem sprawiedliwości Boga są min.: opieka nad Izraelem, troska o jego wolność, poskromienie nieprzyjaciół, wyprowadzenie z niewoli egipskiej. Bóg w swojej sprawiedliwości jest obrońcą i opiekunem ubogich, wdów, sierot, niesie pomoc pokrzywdzonym. Boża sprawiedliwość ratuje wreszcie człowieka z jeszcze większej niedoli niż prześladowania i bieda, a mianowicie z nędzy grzechu. Nikt nie może uchodzić za sprawiedliwego przed Bogiem na podstawie własnych dobrych czynów, postów i modlitw, jeśli Bóg nie odpuści mu grzechów (por. Ps 103,14n). Dziełem sprawiedliwości Boga jest także sąd nad człowiekiem, a ostatecznym dziełem tej sprawiedliwości będzie oddzielenie błogosławionych i sprawiedliwych od przeklętych i odpowiednia odpłata za dokonane czyny (por. Mt 25, 31 – 46).

Sprawiedliwość człowieka, zgodnie z ideałem Bożej sprawiedliwości, oznacza posłuszeństwo Bożemu prawu oraz wrażliwość na problemy człowieka, któremu należy przyjść z pomocą. W Piśmie świętym znajdujemy wiele przykładów realizowania tak pojętej sprawiedliwości. Sprawiedliwy Hiob jest wierny Bogu zarówno w chwilach pomyślności jak i w czasie cierpień i pokus. Siedmiu braci machabejskich wolało wraz z matką oddać życie niż złamać prawo Boże (por. 2 Mch 7), Józef, poślubiony Maryi, zyskuje uznanie za swą sprawiedliwość, ponieważ jest posłuszny nie tylko powszechnie znanemu prawu Bożemu, ale z całkowitym zaufaniem spełnia wolę Boga objawioną w postaci niezwykłych poleceń, których sensu nie jest w stanie nawet po części odkryć (por. Mt 1,18 – 25).

Wypaczeniem tak pojętej sprawiedliwości jest postawa faryzeuszów i uczonych w Piśmie, którzy trzymając się litery prawa zagubili jego istotę, którą było dobro człowieka (por. J 7,19 – 24; Mt 12, 1 – 13). Jezus odrzuca taką formalistyczna sprawiedliwość i ostrzega nawet swoich uczniów, że jeśli ich sprawiedliwość nie będzie większa niż uczonych w Piśmie i faryzeuszów, nie wejdą do królestwa niebieskiego (por. Mt 5,20). Większa sprawiedliwość uczniów ma oznaczać, że będą pełnić wolę Bożą kierując się miłością. Dla Jezusa postępować sprawiedliwie znaczy spieszyć z pomocą: podać chleb głodnym, odwiedzić i uwolnić więźniów, podtrzymać złamanych na duchu, przyodziać nagich, przyjąć do domu tułaczy (por. Iz 58,6n; 61,1; Ps 146,6-8; Mt 25,35n; Łk 4,18). Tak pojęta sprawiedliwość, już utożsamiając się z miłością i doskonałością moralną jest dziełem łaski Bożej w człowieku i owocem wiary w Chrystusa (por. Ga 2,16 – 21; Rz 1,17; Hbr 11,4.7.33n).

Sprawiedliwość jako podstawowa zasada współżycia między ludźmi polega na oddawaniu każdemu tego, co mu się należy. Od wieków stanowi centralną wartość etyczną i religijną, a przez wielu jest uważana za najważniejszą z cnót i źródło wszystkich innych. Spotykamy się z wieloma koncepcjami sprawiedliwości. Najpowszechniejsze można by streścić w następujących formułach: każdemu to samo, każdemu według jego zasług, każdemu według jego dzieł, każdemu według jego potrzeb, każdemu według jego pozycji, każdemu według tego, co mu przyznaje prawo. Koncepcji tych nie sposób ze sobą pogodzić. Zawierają one jednak pewien element wspólny – jest nim postulat jednakowego traktowania ludzi równych z pewnego punktu widzenia. Każda z tych koncepcji wybiera jednak inny punkt widzenia i inna kategorię uważa za istotną, np. zasługi, potrzeby, pozycja społeczna itp. Wybór danej kategorii zależy od uprzedniego przyjęcia pewnej skali wartości i określonej wizji świata. Każda więc koncepcja sprawiedliwości jest w pewnym sensie streszczeniem światopoglądu.

Pojęcie sprawiedliwości oparte jest na idei równości. Ludzie są sobie równi jednak nie tylko w obrębie określonych kategorii, ale ta równość sięga głębiej – sięga fundamentów człowieczeństwa. Każdy człowiek jest osobą i ten właśnie fakt zrównuje wszystkich pod względem praw i obowiązków. Osobie ludzkiej jako najwyższej wartości na ziemi, a z perspektywy teologicznej jako istocie będącej obrazem Stwórcy, przysługuje niezbywalna godność. To właśnie owa godność uzasadnia tzw. prawa człowieka oraz odpowiadające im obowiązki. Zaliczamy do nich: prawo do życia, do dobrego imienia, do wolności sumienia i religii, do wolnego wyboru stanu i swobody życia rodzinnego, do swobodnego podejmowania pracy zarobkowej, odpowiednich warunków pracy, sprawiedliwej płacy, do własności, do zrzeszania się, do emigracji itd. Ponieważ prawa te są powszechne i nienaruszalne, nie można się ich zrzec.

Rodzaje sprawiedliwości

Zasady sprawiedliwości spełniają istotną rolę w porządkowaniu życia społeczności ludzkiej. Regulują one rozmaite relacje międzyludzkie: między pojedynczymi ludźmi, między jednostką a społeczeństwem, między poszczególnymi społeczeństwami.

Sprawiedliwość wymienna (zamienna)
reguluje stosunki między osobami fizycznymi według zasady równości między tym, co dajemy, a tym, co otrzymujemy. Skoro jedna osoba ma prawo do jakiegoś dobra – druga powinna je uiścić.

Sprawiedliwość legalna (prawna)
zachodzi między społeczeństwem jako całością a podporządkowanymi mu członkami. Poprzez prawa mające na celu dobro wspólne określa obowiązki obywateli, rodzin, jednostek gospodarczych, itp. względem społeczeństwa, czyli inaczej mówiąc określa obowiązki obywateli względem państwa.

Sprawiedliwość rozdzielcza
określa obowiązki społeczeństwa wobec swych członków, tzn. reguluje wymiar dóbr, przywilejów i świadczeń należnych jednostce ze strony społeczeństwa, a więc ustala obowiązki państwa wobec obywateli.

Sprawiedliwość społeczna,
w przeciwieństwie do wcześniej wymienionych, których podmiotem były ściśle wyznaczone prawa, mocniej akcentuje prawa i obowiązki wypływające ze społecznej natury człowieka. Opiera się ona wprawdzie na sprawiedliwości wymiennej, legalnej i rozdzielczej, lecz jest podstawą nie jest zasada „świadczenie za świadczenie”, nie oblicza wszystkiego według bezwzględnej równości. Zwraca ona uwagę przede wszystkim na gospodarczo i politycznie słabych, którzy wprawdzie niewiele mogą dać, jednak w stosunku do społeczności i do ludzi posiadających mają naturalne prawa. Kluczowym problemem sprawiedliwości społecznej w zakresie pracy jest zagadnienie sprawiedliwej płacy. Wynagrodzenie za pracę jest bowiem konkretnym środkiem, dzięki któremu większość ludzi korzysta z dóbr majątku społecznego. Zgodnie z zasadą sprawiedliwości wymiennej wynagrodzenie powinno być proporcjonalne do świadczenia. Pracownika trzeba widzieć jednak nie tylko w relacji do pracodawcy, ale również w szerszym kontekście jako np. żywiciela rodziny, dlatego wydajność pracy nie może być jedyną podstawą określenia jego płacy. Wobec tego za sprawiedliwą uznaje się taką płacę, która wystarcza na zapewnienie poziomu życia godnego człowieka, na założenie i utrzymanie rodziny oraz na zabezpieczenie jej przyszłości. Nakazem sprawiedliwości społecznej jest ponadto dążenie do pełnego zatrudnienia, przeciwdziałanie tworzeniu się uprzywilejowanych grup społecznych, udostępnianie dóbr i usług kulturalnych jak największej liczbie obywateli, likwidowanie dysproporcji między poszczególnymi okręgami gospodarczymi danego kraju i sektorami gospodarki np. handel i rolnictwo. Wszyscy pracownicy mają też prawo do uczestniczenia w zarządzaniu przedsiębiorstwami i do osobistego doskonalenia się przez wykonywaną pracę.

Zasady sprawiedliwości społecznej dotyczą również relacji międzynarodowych. Każde państwo ma prawo do istnienia i rozwoju, dlatego w stosunkach między nimi niedopuszczalna jest jakakolwiek forma dyskryminacji. Dotyczy to w szczególności stosunków między państwami bogatymi a opóźnionymi w rozwoju. Na skutek niewłaściwych relacji cen w wymianie handlowej dysproporcje między ich poziomem gospodarczego rozwoju stale się powiększają. A zatem wymogiem sprawiedliwości społecznej w zakresie umów międzynarodowych jest równość warunków handlowych między partnerami. Ponieważ własność jest nie tylko prawem, ale stwarza również obowiązki, państwa zamożniejsze powinny spieszyć z pomocą krajom biednym. Wszelkie niszczenie produktów dla utrzymania ich wysokich cen jest poważnym wykroczeniem przeciw sprawiedliwości społecznej.

Źródło: www.katolik.pl

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Top