6 listopada 1939 r. naziści aresztowali w Krakowie 183 osoby – wśród nich wybitnych profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego, Akademii Górniczej i Akademii Rolniczej. Zatrzymanych osadzono w KL Sachsenhausen, gdzie doświadczyli niemieckiego terroru. Nie wszyscy przeżyli represje i trudy obozowego życia.
Niemcy zaprosili krakowskich naukowców na wykład o stosunku III Rzeszy i narodowego socjalizmu do zagadnień nauki i szkolnictwa wyższego. Zaproszenie okazało się podstępem. Zebranych uczonych aresztowano i wywieziono do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen.
Wykład w asyście policji
Tymczasem już pierwsze słowa sturmbannführera SS Brunona Müllera wywołały szok wśród osób, zebranych w sali wykładowej im. Mikołaja Kopernika Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Müller przybył na spotkanie w asyście policji i wygłosił krótkie oświadczenie:
„Tutejszy uniwersytet rozpoczął rok akademicki bez wcześniejszego uzyskania zgody władz niemieckich. Jest to wyraz złej woli. Ponadto jest powszechnie wiadomo, że nauczyciele zawsze byli wrogo nastawieni do niemieckiej nauki. W związku z tym, wszyscy, poza obecnymi na sali kobietami, zostaną wywiezieni do obozu koncentracyjnego. Jakakolwiek dyskusja, a nawet wypowiedzi na ten temat są wykluczone. Kto odważy się na opór wobec wykonania mojego rozkazu, zostanie zastrzelony”.
Po tych słowach przedstawiciele polskich elit zostali aresztowani – łącznie zatrzymano 183 osoby. Największą grupę spośród nich stanowili profesorowie i docenci UJ – było ich 105. Do niemieckiej niewoli poszło też 33 innych pracowników dydaktycznych oraz dwaj studenci. Wśród zatrzymanych byli też naukowcy z innych krakowskich uczelni – 21 profesorów i docentów oraz jeden adiunkt z Akademii Górniczej oraz czterech profesorów z Akademii Handlowej. Ponadto Niemcy uwięzili profesora Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, profesora Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego oraz 15 innych osób, niezwiązanych z kadrą akademicką.
Nie wszystkie ofiary pamiętnych aresztowań z 6 listopada 1939 r. doczekały wolności. Kilku profesorów zagranicznych zwolniono jeszcze przed wysłaniem zatrzymanych do Sachsenhausen (m.in. prof. Zolla – członka Niemieckiej Akademii Prawa). W samym obozie, z chorób i przemęczenia oraz wskutek niemieckich represji, zginęło wielu naukowców. W grudniu 1939 r. umarli m.in. profesorowie Antoni Meyer i Stanisław Estreicher. Jeszcze inni byli mordowani – jak mający żydowskie pochodzenie profesorowie Leon Sternbach i Joachim Mettalmann (zginął po przeniesieniu do obozu Mauthausen) z UJ. Łącznie zmarło lub zginęło 20 krakowskich uczonych.
W marcu 1940 r. wszystkich, którzy nie mieli 40 lat, wysłano do obozu w Dachau. „Starsi” profesorowie pozostali w Sachsenhausen, skąd byli stopniowo zwalniani. Przetrzymywanych wypuszczono do 21 grudnia 1940 r. Prawie rok później obóz w Dachau opuścił ostatni krakowski naukowiec, schwytany przez Niemców pamiętnego 6 listopada 1939 r.
Wspomnienia prof.Konopczyński
