– Oświadczyłem gotowość podjęcia się odpowiedzialności za zorganizowanie zbrojnego oporu przeciw okupantom i gotowość wszczęcia otwartej walki, gdy na to pozwoli położenie wojenne – wspominał gen. Michał Karaszewicz-Tokarzewski, twórca Służby Zwycięstwu Polski.
W czasie II wojny światowej tylko w Polsce powstały tak rozbudowane podziemne struktury administracyjne i wojskowe, cieszące się akceptacją większości społeczeństwa.
WRZESIEŃ 1939 – zobacz serwis specjalny Polskiego Radia
W nocy z 26 na 27 września 1939, tuż przed kapitulacją Warszawy, grupa oficerów z gen. Michałem Karaszewiczem-Tokarzewskim, zawiązała konspiracyjną organizację Służba Zwycięstwu Polski. Tak powstał zalążek Polskiego Państwa Podziemnego, które było ewenementem w skali okupowanej Europy.
Reprezentacja polityczna kraju
W trudnej okupacyjnej rzeczywistości Państwo Podziemne swoją rozbudowaną strukturą przejęło wszystkie ważne funkcje. Podziemny parlament tworzyli przedstawiciele Stronnictwa Ludowego, Polskiej Partii Socjalistycznej, Stronnictwa Narodowego oraz Stronnictwa Pracy. W latach 1940-1943 zwany Politycznym Komitetem Porozumiewawczym, przekształcony w Krajową Radę Polityczną, a w 1944 roku w Radę Jedności Narodowej. Powołano Delegata Rządu na Kraj, który kierował zakonspirowanym aparatem administracji cywilnej na szczeblu centralnym, w województwach i powiatach. Do lipca 1944 roku powstało 18 departamentów, które organizowały zakazane przez okupantów dziedziny życia.
Tajne komplety
Wobec zamknięcia przez okupanta szkół średnich i wyższych rozwinięto sieć tajnego nauczania. Według obliczeń w 1944 roku na poziomie podstawowym uczyło się 1,5 miliona dzieci, w tajnych szkołach średnich 100 tysięcy uczniów, w na poziomie wyższym około 10 tysięcy studentów. W tajnych drukarniach wydawano prasę, literaturę i podręczniki. W czasie okupacji ukazywało się ponad 1500 tytułów prasowych. Pod koniec wojny wychodziło jednocześnie ponad 600. Od listopada 1939 roku wydawano Biuletyn Informacyjny, redagowany przez Aleksandra Kamińskiego. Organizowano konspiracyjne koncerty, przedstawienia teatralne, wieczory autorskie i wykłady naukowe. Działalność opiekuńcza przejawiała się w organizowaniu stypendiów, zapomóg i posiłków dla potrzebujących. Korzystano z pomocy jawnie działających organizacji, takich jak Czerwony Krzyż i Rada Główna Opiekuńcza.
II wojna światowa – zobacz serwis specjalny Polskiego Radia
Z myślą o przyszłej Polsce
Departamenty Delegatury prowadziły również studia przygotowujące rozwój i rozbudowę Polski po odzyskaniu niepodległości. Opracowane zostały między innymi plany repolonizacji odzyskanych Ziem Zachodnich i Północnych, czy też reformy rolnej. Wymiarem sprawiedliwości i upowszechnianiem zasad zachowania się pod okupacją zajmowało się Kierownictwo Walki Cywilnej. Tajne rozprawy prowadzone były przez sędziów, a oskarżonemu przysługiwał obrońca. Za kolaborację z okupantem, w zależności od ciężaru gatunkowego karano bojkotem, upomnieniem, chłostą oraz w ostateczności śmiercią.
Struktury wojskowe
W 1940 roku Służba Zwycięstwu Polski przekształcona została w Związek Walki Zbrojnej, a następnie rozkazem Naczelnego Wodza z 14 lutego 1942 w Armię Krajową. Głównym zadaniem AK było przygotowanie powstania w momencie załamania się Niemiec. Podziemny przemysł zbrojeniowy produkował materiały wybuchowe, pistolety maszynowe, granaty, miny, butelki samozapalające oraz tysiące sztuk amunicji. W broń i materiały, konieczne do prowadzenia działań bojowych, Armia Krajowa była również zaopatrywana dzięki zrzutom lotniczym. Istotnym elementem działalności AK był wywiad i kontrwywiad. Do największych sukcesów podziemia wojskowego należało, między innymi zlokalizowanie produkcji niemieckich pocisków rakietowych V1.
Akcje bojowe
Do walki bieżącej powołano w 1940 roku Związek Odwetu, a poza granicami Rzeczpospolitej, na zapleczu frontu wschodniego, utworzono w 1941 roku organizację dywersyjną Wachlarz. W końcu 1942 roku z połączenia tych formacji powstało Kierownictwo Dywersji – Kedyw pod komendą płk. Emila Fieldorfa ps. „Nil”. W powiązaniu z AK działała podziemna organizacja Związku Harcerstwa Polskiego – Szare Szeregi, której starsi członkowie, przeszkoleni wojskowo brali udział akcjach bojowych Kedywu. Do najsłynniejszych należy przeprowadzona w 1943 roku akcja pod Arsenałem. Armię Krajową wspomagali także tzw. Cichociemni, wyselekcjonowani żołnierze Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, z których 316 po specjalnym przeszkoleniu przerzucono drogą lotniczą do kraju. W 1944 roku Armia Krajowa liczyła około 380 tysięcy członków, z których pod broń udało się postawić 110 tysięcy. Podczas wojny w walce, więzieniach i obozach zginęło około 60 tysięcy żołnierzy AK.
Represje
Od maja 1944 do maja 1945 do obozów sowieckich wywieziono ponad 30 tys. akowców, z których niemal połowa zaginęła bez śladu. W latach 1945-55 w ramach represji komunistycznego Urzędu Bezpieczeństwa aresztowano ich około 40 tysięcy.
11 września 1998 Sejm RP ustanowił dzień 27 września Dniem Polskiego Państwa Podziemnego.
Źródło: www.polskieradio.pl
